निराशेतून जन्माला आलेली मार्काच्या पलीकडची, लहान मुलांची आशादायक शाळा !

आपल्या देशात स्वातंत्र्याच्या वर्षानंतर सुद्धा आपल्या ग्रामीण भागात आजही दर्जेदार शिक्षण मिळणे एक दुर्लभ गोष्ट आहे. माझा मुळचा व्यवसाय संगणक प्रशिक्षणाचा. संगणकाची मुळ भाषा इंग्रजी असल्याने गेली दोन दशके या व्यवसायात काम केल्यानंतर एक गोष्ट प्रकर्षाने जाणवत होती, ती म्हणजे संगणकाचे प्रशिक्षण घेताना आपल्या ग्रामीण भागातील मुलांची इंग्रजी भाषेची अडचण. हे आव्हान कायमच असायचे. M.Sc असणाऱ्या विद्यार्थ्याने give चे spelling GIV आणि take चे spelling TEK असे लिहीणे अपेक्षित आहे का? हिरव्या रंगाला Blue आणि निळ्या रंगाला Green संबोधणारी, b आणि d या अक्षरात गोंधळणारी मोठी मुलं अशी अनेक उदाहरणे मी जवळून पाहिली आहेत. याचे कारण मागील १२ वर्षाच्या काळात ग्रामीण भागात अनेक इंगजी माध्यमाच्या शाळा सुरु झाल्या, पण त्याचा दर्जा कसा आहे हे वरील उदाहरणावरून सहज दिसून येते आणि मन निराश होते. कारण आजही ग्रामीण भागात शाळांचा दर्जा हवा तसा नाही, हेच या वरून अधोरेखित होते. त्यामुळे ग्रामीण भागातील मुलांचा काहीही दोष नसताना इंग्रजी माध्यमातून शिक्षण घेऊन बाहेर पडलेली ग्रामीण भागातील ही नवी पिढी केवळ बेरोजगारीत भर टाकत आहे आणि त्यातून ती अधिक निराश होत आहे.

याउलट ३० वर्षांपूर्वीचा आमच्या वेळच्या मराठी शाळेचा दर्जा हा खरच चांगला होता. त्यावेळचे शिक्षक खूप वाहून घेतलेले असत. आज चांगले शिक्षक दुरापास्त झाले आहेत आणि जे चांगले आहेत त्यांना प्रवाहा बरोबर चालणे भाग पडते म्हणून ते देखील निराश आहेत. कारण केवळ एकाच विषयाचे किंवा एकाच वर्गाचे एखादे शिक्षक चांगले असून भागत नाही. दर्जेदार शिक्षण देणे ही त्या त्या शाळेतील सर्वच शिक्षकाची ती सामुहिक जबाबदारी असते. कितीतरी चांगले शिक्षक मला येऊन भेटतात आणि आणि त्यांची ही खंत माझ्यापाशी व्यक्त करतात. त्यामुळे ते देखील निराश आहेत. खरतर आपल्या देशात जसा डॉक्टरांना ईश्वराचा दर्जा आहे तसाच शिक्षकांना गुरु-देवाचा दर्जा आहे. या दर्जाचे शिक्षक आजही आहेत. परंतु शिक्षक भरती करण्याच्या पद्धतीत तुम्ही केवळ पगारासाठी शिक्षक होताहेत की एक चांगली पिढी घडवण्याचे तुमचं स्वप्न आहे, म्हणून तुम्हाला शिक्षक व्हायचे आहे हे तपासण्याचा शासनाकडे कोणताही मार्ग नाही; शिवाय पैसे खर्च करून किंवा वशिल्याने जे शिक्षकाची नोकरी प्राप्त करतात, त्याच्यासाठी ती केवळ एक नोकरीच असते, Educational Mission नसते. साहजिकच ज्यांच्या घरी इंग्रजी शाळेला आवश्यक अभ्यासाचे वातावरण आहे आणि ज्यांचे पालक मुलांच्या अभ्यासात लक्ष घालतात; आणि ज्या मुलांची पाठांतर क्षमता जन्मताच चांगली आहे अशाच इंग्रजी माध्यमाच्या मुलांना शालेय शिक्षणानंतर उच्चशिक्षण प्राप्त करण्यात यश येते.

ज्यांची पहिलीच पिढी इंग्रजी माध्यमातून शिक्षण घेत आहे अशा मुलांच्या पालकांची आव्हाने तर अजून वेगळीच आहेत. त्यावर एक स्वतंत्र लेख लिहिता येईल. स्वातंत्र्याची सात दशके उलटल्यानंतर सुद्धा हीच परिस्थिती आपल्या वाट्याला येत असेल तर आपलेच काहीतरी चुकते आहे असे मला वाटू लागले. आपल्या भागातील संगणक प्रशिक्षण घेतलेली मुलं गावात बेरोजगार फिरत असल्याचे बघून मला समाधान वाटत नव्हते. त्यांच्या रोजगाराचे काहीतरी बघायला हवे असे वाटून मी शहरातील काही नोकरी देणाऱ्या संस्थांशी (Placement Agency) संपर्क केला असता त्यांनी, तुमच्या भागातील मुले कशी आहेत ते जाणून घ्यावे लागेल असे उत्तर दिल्यावर मी त्या Placement Agency च्या प्रतिनिधीना आपल्या ग्रामीण भागातील मुलांना भेटण्यासाठी आमंत्रित केले. त्यासाठी बेरोजगार मुलांचे मेळावे घेतले. मुलांशी संवाद साधल्यावर आणि आपल्या ग्रामीण भागाचा Market Survey केल्यावर त्यांनी असे सांगितले की, ग्रामीण भागात कोणतेही मोठे उद्योग-धंदे नाहीत आणि त्यांना शहरात नोकरी दिली तरी त्यांच्याकडे कोणतेही Skill नसल्याने त्यांना जास्त पगाराचा Job देऊ शकत नाही. परंतु त्यांना शिकाऊ उमेदवार म्हणून कमी पगाराची नोकरी शहरात सहज मिळू शकेल आणि त्यानंतर अनुभवाने त्यांचे Skill विकसित झाल्यावर त्यांना मोठ्या पगाराची नोकरी ते स्वत:च्या हिमतीवर मिळवू शकतात. Placement Agency च्या तज्ञांनी देलेल्या सल्ल्यानंतर मी येथील स्थानिक उमेदवारांना विनामूल्य प्रशिक्षण (Skill based) व त्यानंतर नोकरीची हमी, असे आवाहन करणारी ५००० रंगीत पत्रके छापली आणि आपल्या ग्रामीण भागात ती घरोघरी वाटली. एस.टी. बस stand वर प्रतिमाह ४५००/- रुपये दराने तीन महिने होर्डिंग भाड्याने घेऊन मोफत प्रशिक्षण व नोकरीची संधी देण्याची जाहिरात केली; आणि इच्छुक उमेदवाराची प्रतिक्षा सुरु झाली. असे वाटले की युवकांची रांग लागेल. ग्रामीण भागात खूप बेरोजगारी असल्याने या जाहिरातीला खूप प्रतिसाद मिळेल असा विश्वास होता. पण तीन महिने प्रतीक्षा केल्यावर धक्कादायक आणि निराशाजनक RESULT समोर आला. केवळ तीन युवकांनी नोकरी पूर्व प्रशिक्षणासाठी अर्ज भरला.

एरवी सरकारी नोकरीच्या चार पाच जागांसाठी जाहिरात निघाली की आमच्या Computer Centre मध्ये Online Form भरण्यासाठी भलीमोठी रांग लागायची आणि आता तर मोफत असून केवळ ३ उमेदवारांचे अर्ज आले. किती हे निराशाजनक होते!* माझा हा प्रयत्न फसला, तरी देखील जाहिरातीचे पैसे व्यर्थ गेले नाही असे मी समजतो. कारण या प्रयोगातून ग्रामीण भागातील मुलांच्या मानसिकतेचा अभ्यास झाला. त्यातून खालील निष्कर्ष निघाले.

१) महाविद्यालयीन शिक्षणा नंतर Skill based Courses च्या प्रशिक्षणाचे महत्व नाही.

२) ग्रामीण भागातील मुलांचा सरकारी नोकरी मिळण्याकडेच कल जास्त

३) सद्य काळात सगळी कडे नोकरी देण्यासाठी पैसे घेत असताना कोणी मोफत नोकरी देईल अशी मानसिकता नाही.

४) उद्योग जगतात काय चालू आहे आणि कशाची मागणी आहे, त्यानुसार आपण काय नवीन शिकले पाहिजे याची माहिती नाही.या नंतर मी जव्हारचे तत्कालीन नगरसेवक माझे मित्र कै. अमोल औसरकर आणि श्री. लालू चव्हाण तसेच माझे बंधू श्री. विनीत मुकणे यांना सोबत घेऊन *महाराष्ट्र राज्याचे तत्कालीन उद्योग मंत्री मा. श्री. नारायण राणे यांच्या मार्गदर्शना खाली आणि मा. श्री. नितेश राणे यांच्या नेतृवाखालील स्वाभिमानी संघटनेमार्फत आयोजित केलेल्या बेरोजगार मेळाव्यासाठी गावा गावातून सरपंच आणि ग्रामपंचायत सदस्य यांच्या मदतीने सुमारे २०० बेरोजगार युवकांना गोळा करून जव्हार येथून तीन Special एस.टी. बसेस करून मुंबईच्या कामगार मैदानावर आयोजित केलेल्या भव्य बेरोजगार मेळाव्यासाठी घेऊन गेलो. एकाच दिवशी २३००० युवकांना नोकरी देण्याचा विश्वविक्रम या मेळाव्याने प्रस्तापित केला. आपल्या ग्रामीण भागातील युवकांकडे विशेष Skill Set नसल्याने कंपन्यांनी Offer केलेल्या अल्प पगारामुळे, शहरात राहण्याची सोय नसल्याने अनेकांनी ते, Job स्वीकारले नाहीत.

या दुसऱ्या प्रयत्नात पुन्हा मला ग्रामीण भागातील युवकांच्या खालील अडचणी लक्षांत आल्या.

१) खाजगी उद्योगांना लागणारे Skill Sets ग्रामीण युवकांकडे नसल्याने त्यांना जास्त पगाराची नोकरी शहरात मिळू शकत नाही.

२) मिळणाऱ्या त्या अल्प पगारात शहरात राहण्याची व जेवणा-खाण्याची सोय परवडत नाही.

३) महाराष्ट्रात परप्रांतीय जसे एक खोली भाड्याने घेऊन एकत्र राहून Adjustment करतात, आळीपाळीने जेवण बनवून हॉटेलच्या जेवणाचा खर्च वाचवतात. तसे करणारे युवक ग्रामीण भागात कमी आहेत.

या दुसऱ्या प्रयत्नाला देखील फारसे समाधानकारक यश आले नाही म्हणून मी निराशेतून बाहेर येऊन पुन्हा दुसऱ्या Placement Agency ला संपर्क केला आणि त्यांना या भागातील युवकांच्या वरील अडचणी सांगितल्या. यावेळी त्यांनी दुसरा असा पर्याय सुचविला की, या युवकांना आपण प्रशिक्षण देवून तारांकित हॉटेल मध्ये नोकरी देऊ; कारण तिथे त्यांची राहण्याची सोय होईल. तसेच त्याच्या जेवणाची देखील सोय होईल. शिवाय त्यांना दिवसाला किमान ५००/- ते १०००/- रुपये भरपूर टिप्स मिळतील. त्यात त्यांचा स्वत:चा खर्च भागेल आणि संपूर्ण पगार ते आपल्या घरी आई-वडिलांना पाठवू शकतील.

मला ही कल्पना खूपच आशादायक वाटली आणि त्यानुसार मी जव्हार येथे Hotel Management College सुरु करण्याची तयारी सुरु केली.विविध संस्थांचा अभ्यास केल्या नंतर १००% नोकरीची हमी देणाऱ्या Asansol college of Hotel Management या कलकत्ता येथील संस्थेकडे त्यांची शाखा जव्हार थेथे सुरु करण्यासाठी त्यांची Affiliation फी भरली आणि मान्यतेसाठी अर्ज केला. माझ्या अर्जाची तपासणी केल्यानंतर त्यांचे प्रतिनिधी Feasibility Check करण्यासाठी कलकत्ता येथून मुंबई विमानतळावर आले. तेथून मी त्यांना माझ्या गाडीने जव्हारला घेऊन येण्यास निघालो.

प्रवासात मी त्यांना येथील सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय परिस्थितीची पूर्व कल्पना देत होतो. साधक बाधक चर्चा करत-करत आम्ही भिवंडी पर्यंत पोहचलो आणि अचानक मला घरून फोन आला की माझ्या वडिलांना (ॲड. राजाराम मुकणे) मोखाडा येथे हार्ट अटॅक आला आहे. त्यांना उपचारासाठी तातडीने मुंबईला न्यावयाचे आहे. मी माझ्या भावाला सांगितले की तुम्ही त्यांना प्राथमिक उपचारासाठी जव्हार कॉटेज हॉस्पिटलमध्ये घेऊन या, तोपर्यंत मी जव्हारला पोहचतोच. क्षणभरापुर्वीच माझ्या मनात बेरोजगार युवकांच्या चिंतेचा विषय होता, आता त्या विचारांची दिशा बदलली आणि वडिलांच्या तब्बेतीची चिंता वाटू लागली. माझ्यासोबत असलेल्या Asansol College of Hotel Management च्या प्रतिनिधीना मी अचानक उद्भवलेली ही आणीबाणीची परिस्थिती सांगितली. ते म्हणाले तुम्ही काळजी करू नका, आम्ही जव्हारला एखाद्या हॉटेल मध्ये थांबुन आमचे Inspection चे काम करतो. तुम्ही तुमच्या वडिलांना उपचारासाठी मुंबईला घेऊन जा.

मी गाडीचा वेग वाढवला आणि अखेर दोन तासात आम्ही जव्हारला पोहचलो गाडी थेट जव्हारच्या कॉटेज हॉस्पिटलमध्ये नेली. तोपर्यंत माझ्या वडिलांवर प्राथमिक उपचार झाले होते; आणि आता त्यांच्या तब्बेतीत थोडी सुधारणा झाल्याने मला देखील थोडे बरे वाटले. त्यांच्या तब्बेतीची विचारपूस झाल्यानंतर माझ्या सोबत असलेल्या कलकत्ता येथू आलेल्या Hotel Management च्या प्रतिनिधीशी वडिलांची ओळख करून दिली. वडिलांनी तत्काळ मला सांगितले की, मी निशांतला (माझे लहान बंधू) घेऊन मुंबईला उपचारासाठी जातो, तू येऊ नकोस ! तू Hotel Management च्या प्रतिनिधींसोबत जव्हारला थांब आणि तुम्ही तुमचे काम करून घ्या.

वडिलांच्या सूचनेनुसार मी जव्हारलाच थांबण्याचा निर्णय घेतला आणि माझे लहान बंधू ॲड. निशांत मुकणे हे माझ्या वडिलांना घेऊन मुंबईला तातडीने रवाना झाले. ते गेल्यावर येथील शांती सरोवर या रिसोर्टचे मालक माझे मित्र श्री. संतोष भट्टड यांच्याशी संपर्क साधून आणि Hotel Management च्या प्रतिनिधीची एक दिवसाच्या मुक्कामाची सोय केली. श्री. संतोष भट्टड यांनी त्यांचे येण्याचे सामाजिक कारण जाणून घेतल्यानंतर हॉटेलमध्ये राहण्याचे व जेवण-खाण्याचे कोणतेही पैसे घेतले नाहीत.

काही काळ हॉटेल मध्ये आराम केल्यानंतर Asansol College of Hotel Management च्या प्रतिनिधीना घेऊन मी Hotel Management College च्या प्रस्तावित इमारतीची पाहणी करण्यासाठी प्रत्यक्ष जागेवर घेऊन आलो. त्यांनी इमारतीची तपासणी केली आणि प्रस्तावित जागेबाबत समाधानी होऊन त्यांनी तोंडी मान्यता दर्शवली. परंतु त्यांनी इथल्या स्थानिक युवकाबरोबर आम्हाला संवाद साधून त्यांचे Communication Skill कसे आहे ते पहावयाचे आहे, अशी सूचना मला दिली.

त्यानुसार दुसऱ्या दिवशी ग्रामीण भागातील युवकांना आमच्या जव्हार येथील संगणक प्रशिक्षण केंद्रात Hotel Management च्या प्रतीनिधींशी संवादपर सत्र आयोजित केले. या सत्रात Hotel Management च्या प्रतीनिधींनी स्थानिक युवकांशी संवाद साधून व त्यांच्या वैयक्तिक मुलाखती घेऊन त्यांचे अवलोकन केले. त्यानंतर त्यांचा अहवाल माझ्यासमोर मांडला. त्यातील प्रमुख मुद्दे खालील प्रमाणे होते.

१) मुलांचे इंग्लिश भाषेवर प्रभुत्व नाही. त्यांना इंग्लिश बोलायला शिकवावे लागेल. कारण आम्ही ज्या स्टार हॉटेल मध्ये त्यांना नोकरीची १००% हमी देतो त्या हॉटेल मध्ये वेटरला देखील ग्राहकांसोबत इंग्रजी बोलावे लागते. शिवाय मुलांचे हिंदी उच्चारही चांगले नाहीत.

२) मुलांमध्ये आत्मविश्वास कमी आहे, त्यामुळे त्यांची Personality Develop करून त्यांचे Grooming करावे लागेल.

३) मुलांची नोकरीसाठी परराज्यात जाण्याची तयारी नाही. त्यांचे Brain storming करून त्यांचा Mindset बदलावा लागेल.

४) वरील सर्व गोष्टी करण्यासाठी त्यांच्यावर एक वर्ष जादा मेहनत घ्यावी लागेल. त्यासाठी त्यांना जादा फी भरावी लागेल.त्यावर मी त्यांना सांगितले की, मुलं ग्रामीण भागातील आहेत; शिवाय गरीब आहेत. जादा फी भरायला त्यांना जड जाईल. त्यावर Hotel Management च्या प्रतीनिधींनी मला सांगितले की, तुम्ही इथे जव्हारला कॉलेज चालू करण्याऐवजी मोठया शहरात का चालू करत नाहीत? आम्ही तुम्हाला लगेच मान्यता देतो. इथे तुम्हाला तुम्हाला फायदा होईल असे आम्हाला वाटत नाही. त्यावर मी त्यांना म्हणालो की माझ्या ग्रामीण भागातील मुलांना फायदा होणार नसेल तर मी शहरात Hotel Management college सुरु करून काय करू ? त्यावर ते म्हणाले की ही खर्चिक बाब आहे. तुम्ही निर्णय घ्या.

दरम्यान मुंबईच्या नावाजलेल्या सिडनहॅम वाणिज्य व अर्थशास्त्र महाविद्यालयाचे विख्यात प्राध्यापक श्री. बी. एन. लाड यांनी माझ्याशी संपर्क केला आणि मुंबईत Management College मध्ये आदिवासी मुलांच्या राखीव जागा रिक्त आहेत. मी त्यांना प्रवेश देण्याची व्यवस्था करतो. शिवाय आपण त्यांना आमच्या विश्वस्त संस्थेच्या ठाणे शहरातील येऊर येथील इमारतीत राहण्याची व्यवस्था करू, असे आश्वासन दिले आणि जव्हार कोलेजच्या प्राचार्यांची माझी भेट घालून द्या, म्हणजे मला महाविद्यालयातील विद्यार्थांशी संवाद साधता येईल असे सुचविले. त्यांच्या सुचनेनुसार मी जव्हार कॉलेजचे प्राध्यापक श्री. हेमंत मुकणे यांच्याशी संपर्क करून जव्हार कोलेजच्या प्राचार्यांची भेटीची तारीख ठरवली. ठरलेल्या तारखेला मी सिडनहॅम महाविद्यालयाचे प्राध्यापक यांची जव्हार कोलेजच्या प्राचार्य व प्रध्यापकांसोबत त्यांची भेट घालून दिली. त्याच्याशी चर्चा झाल्यानंतर विद्यार्थ्यांकरिता महाविद्यालयात आयोजित केलेल्या सेमिनारमध्ये प्राध्यापक श्री. बी. एन. लाड व माझे मार्गदर्शनपर सत्र संपवून श्री. बी. एन. लाड यांनी विद्यार्थांशी संवाद साधून त्यांची शैक्षणिक व बौद्धिक पात्रता व मर्यादा जाणून घेतली.

मी देखील श्री. बी. एन. लाड सर यांना माझे यापूर्वीचे प्रयत्न, ग्रामीण भागातील विद्यार्थांच्या मर्यादा आणि येथील प्राध्यापकांपुढील असलेली आव्हाने याबाबत चर्चा केली. अनेक अडचणींचा पाढा वाचूनसुध्दा ते खूप Positive होते. त्यांनीही हाच सल्ला दिला कि या मुलांचे Graduation पूर्ण होई पर्यंत त्यांना इथेच इग्रजीचे प्रशिक्षण देऊन त्यांची Personality Develop करून त्यांना ‘पॉलिश’ करावे लागेल. या नंतरच आपण त्यांना MBA ला प्रवेश देऊ शकतो. याबाबत जव्हार महाविद्यालयाने नंतर काय पावले उचलली याबाबत मला माहिती नाही. परंतु काही वर्षापूर्वीच जव्हार महाविद्यालयात सायन्स (B.Sc.) ची शाखा सुरु झाली आहे. तेथे सायन्सच्या विद्यार्थ्यांना शिकवणाऱ्या एका प्राध्यापकांनी मला त्यांचा अनुभव Share केला. त्यांनी मला असे सांगितले की, येथील स्थानिक इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेतून १२ वी सायन्स होऊन जेव्हा मुले आमच्या महाविद्यालयात B.Sc करिता प्रवेश घेतात, तेव्हा त्यांना शिकवताना आम्हाला सायन्सचे विषय सोडून पहिला महिनाभर केवळ इंग्लिश शिकवावे लागते. कारण सुरुवातीच्या काळात आम्ही त्यांना काय शिकवतो ते त्यांना समजत नाही; इतके त्यांचे इंग्रजी कच्चे असते. गेल्या अनेक वर्षाच्या माझ्या प्रयत्नातून आणि त्यातून मला आलेल्या अनुभवातून मी शेवटी एकच सारासार निष्कर्ष काढला….. या सर्व समस्यांचं मूळ शाळेत आहे. दर्जाहीन इंग्रजी माध्यमाच्या शाळांमुळे एका पिढीचं नुकसान झालं आहे.

आपल्या मातीत जन्माला येणाऱ्या ग्रामीण भागातील भावी पिढीचं हे नुकसान थांबवायचं असेल तर आणि त्याचं भवितव्य घडवायचं असेल, तर आपण स्वत:च दर्जेदार शाळा चालू करायला पुढाकार घेतला पाहिजे; आणि अगदी लहानपणा पासूनच बालकांना दर्जेदार शिक्षण ग्रामीण भागात उपलब्ध केले पाहिजे. कारण ओल्या मातीला आकार देता येतो; पण बनवलेल्या मडक्याला पुन्हा आकार देणे शक्य नाही.शाळा सुरु करण्याचा वेडा विचार मनात आला खरा पण इतके पैसे कुठून आणायचे? असा प्रश्न पडला.. म्हणून मग विचार केला की आपण हळू हळू सुरुवात करू. माझं पाहिलं पाऊल म्हणुन जगातील यशस्वी शिक्षण पद्धतीचा अभ्यास मी सुरु केला. अनेक शहरातील काही संस्था चालकांना भेटलो. एक कॉमन सल्ला मला सतत मिळत होता पैसा असेल तर हात टाका! हाती खूप पैसे नव्हते तरीही माझे मन मागे हटत नव्हते. जव्हारचे माजी नगराध्यक्ष माझे वडील ॲड. राजाराम मुकणे यांना मी माझा विचार सांगितला, त्यांनी त्यांच्या मालकीची जागा शाळेला देण्याचे कबुल केले. परंतु मी घाई न करता हळू हळू पुढे जाण्याचा विचार केला आणि प्रथम आमच्याच खाजगी इमारतीत दोन मजल्यांवर पूर्व प्राथमिक शाळा सुरु करण्याचा निर्णय घेतला व एक-एक वर्ग दरवर्षी वाढवत नेण्याचे पक्के केले.

देशातील व जगभरातील विविध शिक्षण पद्धतीच्या अभ्यासांती न्यूयॉर्क येथील American Montessori Society आणि देशातील बँगलोर येथील Kreedo Early Childhood Solution तसेच सिंगापूर येथील XSEED EDUCATION FOUNDATION या शिक्षण क्षेत्रात विश्वमान्य संस्थेच्या सहकार्याने मी जव्हार येथे ९ मे २०१६ रोजी कोणताही गाजावाजा न करता व कोणतेही औपचारिक उद्घाटन न करता Divine Orchids International Preschool या नावाने पूर्व-प्राथमिक शाळा सुरु करून ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांकरिता जागतिक दर्जाचे नवे शैक्षणिक दालन उघडले. २०१६ साली केवळ तेवीस मुलांपासून सुरु झालेल्या या नव्या शाळेची पट संख्या २०१८ साली पन्नास वर पोहचली. या क्षेत्रातील नवीन प्रयोगांमुळे आमचा अनुभव वाढत होता, तसतशी विद्यार्यांची संख्याही वाढत होती.

यशाची एक एक पायरी चढत असताना २०१९-२० हे शैक्षणिक वर्ष सरता सरता जगाला अचानक Covid-19 चे ग्रहण लागले. Covid वरून सहज आठवले, Covid आणि Sanitizer यांचे अतूट नाते आहे. परंतु कोविड वायरस येण्यापूर्वीच सन २०१६ ला शाळा सुरु केल्यापासून आमच्या शाळेत विद्यार्थ्यांना Sanitizer ची सुविधा ठेवली आहे. विद्यार्थ्यांची खेळणी व शैक्षणिक साहित्य वेळोवेळी Sanitizer ने स्वच्छ करून ठेवले जाते.Divine Orchids International Preschool मध्ये जगात अनेक देशांनी स्वीकारलेल्या *XSEED – 5 STEP LEARNING या आंतरराष्ट्रीय शिक्षण पद्धतीचा वापर करून विद्यार्थ्याना शिकविले जाते. त्यासाठी शिक्षकांना Xseed Education Foundation, Singapore यांच्यामार्फत विशेष प्रशिक्षण दिले जाते; आणि म्हणूनच तमाम जव्हारकरांना अभिमान वाटावी अशी ही जव्हार तालुक्यातील स्वच्छ-सुंदर आणि; केवळ पुस्तकी ज्ञान देणारी नव्हे तर मुलांच्या सर्वांगीण विकासासाठी झटणारी एक आगळी-वेगळी शाळा आहे.

या शाळेत पाठांतरापेक्षा प्रात्यक्षिकावर जास्त भर असल्याने जसा एकदा पाहिलेला चित्रपट आपल्या कायम स्मरणात राहतो, अगदी तसेच एकदा शिकवलेले मुलांच्या कायम लक्षात राहते. हेच आम्ही अंगिकारलेल्या शिक्षण पद्धतीचे वैशिष्ट्य आहे. शालेय अभ्यासक्रमाच्या पुस्तका व्यतिरिक्त विद्यार्थ्यांना अभ्यासाठी प्रत्येक विषयाचे स्वतंत्र Workbook दिले जाते. शिक्षकांना देखील प्रत्येक विषयाचे स्वतंत्र Teacher’s Manual दिले जाते. त्यात प्रत्येक Lesson कसा शिकवायचा त्यासाठी कोणती साधने वापरायची कोणते Digital Content वापरायचे याचे detailing असते, Digital content Projector द्वारे मोठ्या screen वर पाहतांना मुलांना आनंद होतो. त्यामुळे विद्यार्थांना विषय सोपा करून शिकविता येतो. या शाळेत सर्व धर्माचे सण आनंदाने साजरे केले जातात. आपल्या भोवतालच्या निसर्ग, पर्यटन स्थळे, शासकीय कार्यालय, खेड्यातील इतर शाळा, मुकबधीर विद्यालय, सेवाभावी संस्था यांच्या प्रत्यक्ष भेटी (Field Trip) या शाळेमार्फत वेळोवेळी आयोजित केल्या जातात आणि म्हणूनच ज्या पालकांना दर्जेदार शाळा हवी आहे अशा पालकांना Divine Orchids ही शाळा खूप आवडते.

सर्व काही सुरळीत चालू असताना *२०२० च्या डिसेंबर महिन्यापासून कोरोना नावाच्या जीवघेण्या विषाणूने अचानकपणे आक्रमण केले आणि एक अभूतपूर्व संकट सगळ्या जगावर कोसळलं. ते संकट दूर कुठेतरी आहे असं वाटत होते पण म्हणता म्हणता, ते आपल्या दारात-घरात कधी येऊन ठेपलं ते समजलं देखील नाही. इतक्या वेगाने त्याचा प्रसार होत आहे आणि जवळजवळ 180 देश मृत्यूच्या भीषण छायेखाली होरपळून निघाले आहेत. या भयानक विषाणूनं संपूर्ण जगभर भीती, अस्थिरता, चिंता, असुरक्षितता व मृत्यू यांचं थैमान घातले आहे. या जागतिक आपत्तीचा शिक्षण क्षेत्रावर सर्वाधिक गंभीर परिणाम झाला आहे. लहान मुलांच्या जीवितास हानी पोहचू नये यासाठी खबरदारीचा उपाय म्हणून जगभरातल्या सर्व शाळा बंद करण्यात आल्या आहेत.अचानक आलेल्या या संकटामुळे कोणत्याही शाळा या संकटाला सामोरे जाण्यास सज्ज नव्हत्या. गेल्या २० वर्षापासून मी संगणक क्षेत्रात काम करीत असल्याने माझ्या अनुभवाचा व तंत्रज्ञानाचा उपयोग खऱ्या अर्थाने आत्ता शाळेला होणार होता. त्यामुळेच शाळा online सुरु करण्यासाठी शासनाने परवानगी दिल्यानंतर शिक्षकांच्या व पालकांच्या सहकार्याने आम्ही अल्पावधीत या समस्येवर एकत्रितपणे मात केली; आणि २०२०-२१ या कोविडच्या उगवत्या काळात विद्यार्यांचे शैक्षणिक वर्ष वाया जाऊ न देता संगणकाचा व मोबाईलचा वापर करून विद्यार्याना जमेल तितके ज्ञान देण्याचा १००% प्रयत्न आम्ही तंत्रज्ञानाच्या माध्यमातून केला.

लहान मुलांना कोरोनाचा संसर्ग होत नाही असा समज होता त्यामुळे कोरोनाचा प्रादुर्भाव नजीकच्या काळात कमी होऊन शाळा पूर्ववत सुरु होतील असे वाटले होते पण अचानक पुन्हा पहिल्या पेक्षाही जास्त मोठी कोरोनाची दुसरी लाट आली. कोरोनाची ही दुसरी लाट लहान मुलांसाठी अधिक धोकादायक ठरत आहे. लहान मुलांना संसर्ग होत असल्याचे पुरावे हाती आले आहेत. त्यामुळे शिक्षण जगतात पुन्हा एकदा निराशा पसरली आहे; परंतु आम्ही मात्र निराश न होता येत्या २०२१-२०२२ या शैक्षणिक वर्षाकरिता मुलांच्या व पालकांच्या गरजे नुसार, ONLINE EDUCATION देताना येणारी सध्याची आव्हाने लक्षात घेऊन 4PNG (4 POINT NEXT GENERATION) ही चार MODULES वर आधारित एक नवी EDUCATIONAL SUPPORT SYSTEM विकसित केली आहे. त्यामुळे पालकांना, मुलांना आणि शिक्षकांना SOCIAL DISTANCING चे नियम पाळून सुद्धा; त्यांना एकाच VIRTUAL तारेत एकत्र ओवून एक मजबूत साखळी निर्माण केली आहे. त्यामुळे ONLINE शिक्षण देणे सोपे होईल आणि कोरोनाच्या काळात मुलांना केवळ शैक्षणिकच नव्हे तर शारीरिक, मानसिक आणि बौध्दिक या चार स्तरावर पालकांच्या आणि शिक्षकांच्या एकत्रित सहकार्याने मुलांचा सर्वांगीण विकास करण्यात आम्ही १००% यशस्वी होऊ असा आम्हास विश्वास आहे.

चार-पाच वर्षापूर्वी शहरातल्या दर्जेदार शिक्षणाची आपण बरोबरी करू शकत नाही याची खंत वाटत होती. परंतु आज जव्हार सोडून नोकरी अथवा बिझनेस करिता मोठ्या शहरात गेलेले, दुसऱ्या राज्यात गेलेले पालक सुध्दा शाळा ONLINE झाल्याने पालघर जिल्हयातील जव्हार येथील Divine Orchids मध्ये प्रवेशासाठी विचारणा करत आहेत; हेच निराशेतून जन्माला आलेल्या या शाळेचे मोठं यश आहे. २१ व्या शतकाच्या उंबरठ्यावर उदयास आलेली पालघर जिल्ह्यातील ग्रामीण भागातील ही आधुनिक तंत्रज्ञानाने सज्ज असलेली डीवाइन ऑर्किड्स ही शाळा विद्यार्थ्यांना खरोखरच आशादायक आहे.

प्रवीण राजाराम मुकणे संस्थापक

दिनांक: ४.५.२०२१,